Gebarentaal: een wereld van verschillende talen
Inmiddels kent iedereen doventolk Irma Sluis. Sinds haar geweldige optreden in een persconferentie, waar ze zeer beeldend het woord ‘’hamsteren’’ liet zien, weet iedereen wat doventaal is.
In Nederland spreken zo’n 30.000 mensen NGT (Nederlandse Gebaren Taal). Dat is best veel als je weet dat het tot 1980 verboden was om deze taal te gebruiken. Alle dove kinderen moesten leren liplezen. Men dacht dat gebarentaal slecht zou zijn voor de taalontwikkeling. Veel dove mensen werden in die tijd sowieso gediscrimineerd. Men dacht dat ze een lager IQ hadden en minder goed konden leren. Nu weten we gelukkig beter. Ik weet nog dat in 1990 in Groningen Marten Koning afstudeerde als eerste dove tandarts. Het was landelijk nieuws. Men wist niet of het nou verstandig was of niet. Maar Marten Koning heeft een zeer succesvolle praktijk gehad. Niets aan de hand!
Wat niet iedereen weet, is dat bijna elk land een geheel eigen doventaal heeft. Het is helemaal niet zo dat er één universele doventaal bestaat voor alle doven in de wereld. Er bestaan op dit moment 125 verschillende doventalen. Deze talen staan helemaal los van de gesproken talen in een land. Daarnaast zijn er nog 18 talen die als ’dialecten’ zouden kunnen worden aangemerkt. Er is wel een taal die International Sign heet. Deze taal is een soort lingua franca van de doven en staat ook bekend onder de naam Gestuno, wat ’eenheid van gebaren’ betekent in het Italiaans. Deze taal wordt gebruikt bij internationale bijeenkomsten van dove mensen zoals de Deaflympics. Eigenlijk zoals sprekende mensen Engels gebruiken.
Een groot voordeel van gebarentaal ten opzichte van gesproken taal is dat het vierdimensionaal is.
Er wordt gebruik gemaakt van de ruimte maar ook van tijd. Gebaren van elke taal zijn steeds opgebouwd uit onderdelen die in vijf categorieën te verdelen zijn. De gebarenfonologie bestudeert deze elementen. Zo kun je bij iedere taal een soort ‘grammatica’ ontdekken; een geheel van regels dat voor die specifieke taal uniek is.
* de plaats waar het gebaar gemaakt wordt ten opzichte van het lichaam 
* de handvorm
* de richting waarin de handpalm en vingers wijzen
* de beweging van de hand
* de non-manuele gebaren, met het gezicht, de lippen en het lichaam.
Doventalen ontstaan net als gewone talen: daar waar mensen willen communiceren ontstaan ze. Dat is bij dove mensen niet anders. Rond dovenscholen ontstaat een taal, maar ook in gemeenschappen waar veel doven wonen, soms in geïsoleerde situaties. Joke Schuit deed in 2015 onderzoek naar de doventaal van de Inuit-bevolking in Noord-Canada. Daar waren slechts 50 dove mensen, maar wel met een eigen taal, doordat ze geïsoleerd woonden. Deze taal is uniek in de wereld en dreigt ook uit te sterven. Dat gebeurt trouwens ook met sommige gesproken talen.
Ook gebarentalen worden onderverdeeld in taalfamilies. Deze taalfamilies hebben vaak historische banden met bepaalde taalgebieden. Zo zijn de gebarentalen van Italië, Nederland, Vlaanderen en Frankrijk gelieerd, door hun gemeenschappelijk voorouder de Oude Franse Gebarentaal, gebruikt tussen 1760 en 1790. Er is een Britse taalfamilie, een Japanse taalfamilie en een Zweedse taalfamilie. Tot deze Zweedse taalfamilie behoort grappig genoeg bijvoorbeeld ook de Portugese Gebarentaal. Dat komt doordat een Zweedse onderwijzer in 1824 een dovenschool stichtte in Lissabon. Zo kan een balletje rollen.
Gebarentaal kun je ook opschrijven. SignWriting is een notatiesysteem waarmee je gebaren kunt opschrijven. In Vlaanderen is er een woordenboek dat hierop gebaseerd is. Het is ontstaan doordat de choreograaf Valerie Sutton een manier zocht om haar balletten in notatie vast te leggen. Uit haar DanceWriting is SignWriting ontstaan. Dit is allemaal nog zeer recent geweest en is ook nog volop in ontwikkeling. Omdat er nu zoveel multimediale middelen zijn om gebarentaal vast te leggen, is een notatie in een boek misschien ook niet meer de beste oplossing om het vast te leggen. Gebaren in beeld vastleggen is immers gemakkelijker dan gebaren in schrift vastleggen.
Is er veel verschil tussen gebarentaal en gesproken taal? Bij hersenonderzoek blijkt dat voor beide soorten talen dezelfde delen in de hersenen worden aangesproken. Er is dus eigenlijk geen verschil tussen gesproken taal en gebarentaal. Het is slechts een variatie op hetzelfde: een manier om met elkaar te communiceren op een effectieve manier.
